ေသြးေဆးကန္ သမိုင္း ေၾကာင္း

                             အေလာင္းမင္းတရား ၏ စတုတၳသားေတာ္ ဗဒံုမင္း (ဘိုးေတာ္ဘုရား) သည္ ၁၇၈၂-ခုႏွစ္တြင္ ထီးနန္းရေသာအခါ ေရႊတိဂံုဘုရား ေျမာက္ဘက္မုခ္အနီးတြင္ တည္ရွိေသာ ေသြးေဆးကန္ႏွင့္ပတ္သက္၍ သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ား မွတ္တမ္းမ်ား ရွိခဲ့သည္။ ဗဒံုမင္း လက္ထက္ ၁၇၉၆-ခုႏွစ္တြင္
အဂၤလိပ္ကုန္သြယ္ေရးကို ခ်ဳပ္ကိုင္ရန္အတြက္ ရန္ကုန္သို႔ ေရာက္လာ ခဲ့သည့္ ျဗိတိသွ်လူမ်ိဳး သံကိုယ္စားလွယ္ ကပၸတိန္ဟီရမ္ေကာက္စ္သည္ ေသြးေဆးကန္၏ ေဆးဖက္ ၀င္သည့္ အေၾကာင္းကို သတိျပဳမိခဲ့သည္။ 

                           ဟီရမ္ေကာက္စ္၏ Journal of A Risidence in the Burmhan Empire တြင္ ေကာက္စ္ က ေရႊတိဂံုဘုရား ေျမာက္ဘက္မုခ္အနီးတြင္ ကန္တကန္ရွိေၾကာင္း၊ ယင္းကန္တြင္းရွိ ေရမ်ားသည္ ေဆးဖက္၀င္ေၾကာင္း၊ ေဆးဖက္၀င္သည့္အခ်က္ကို ေဒသခံတိုင္းရင္းသားမ်ားႏွင့္ ဥေရာပ တိုက္ သား တို႔ သိရွိေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ ေကာက္စ္သည္ ေသြးေဆးကန္၏ ေဆးဖက္၀င္မႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ သူကိုယ္တိုင္ စူစမ္းေလ့လာခဲ့သည္။ 

                          ေကာက္စ္ေရးသားခဲ့ေသာ မွတ္တမ္းစာအုပ္တြင္ ေသြးေဆးကန္တည္ရွိရာ အနီး ပတ္၀န္းက်င္ရွိ ေျမသားႏွင့္ ေက်ာက္မ်ား၏ သေဘာသဘာ၀ကိုလည္း ေလ့လာ မွတ္တမ္းတင္ ခဲ့ သည္။ ကပၸတိန္ေကာက္စ္၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေသြးေဆးကန္အနီးရွိ ေတာင္ကုန္း၏ အေပၚဆံုး ေျမလႊာ တြင္ စီလီကာၾကြယ္၀ေသာ ေျမလႊာပါးရွိေၾကာင္း၊ ဒုတိယေျမလႊာမွာ သံဓာတ္ၾကြယ္၀ျပီး ဂ၀ံေျမျဖစ္ေၾကာင္း၊ တတိယေျမလႊာမွာ သံဓာတ္ၾကြယ္၀ေသာ ေျမနီႏွင့္ စီလီကာၾကြယ္၀ေသာ ေျမေရာတြင္ အနီ အ၀ါ၊ အျပာေရာင္ရွိေသာ သံသတၱဳရိုင္မ်ား ပိုမိုပါ၀င္ေၾကာင္း၊ စတုတၳ ေျမလႊာ တြင္ ေျမေစးျဖဴလႊာပါ၀င္ေၾကာင္း၊ ပဥၥမေျမလႊာတြင္ သံသတၱဳရိုင္းပမာဏမ်ားျပားျပီး ဆာလျဖဴရစ္ အက္ဆစ္ဓာတ္ ၾကြယ္၀ေၾကာင္း၊ ဆ႒မေျမလႊာမွာ စရစ္ျပဳန္းေက်ာက္လႊာျဖစ္ေၾကာင္း၊ သံ သတၳဳ ရိုင္းပမာဏႏွင့္ ဆာလျဖဴရစ္အက္ဆစ္ဓာတ္ ပမာဏ ပိုမ်ားေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္ကို ဖတ္ရႈ ရပါသည္။

                      ကပၸတိန္ေကာက္စ္၏ မွတ္တမ္းတြင္ မုတ္သံုမိုး၏ ေရစီးေၾကာင္းေအာက္ေျခအထိ တိုက္စားရာမွ ထြက္ေပၚလာသည့္ ဆ႒မအလႊာရွိ အျပာေရာင္ေက်ာက္စရစ္ျဖဳန္းတို႔သည္ ေန ေရာင္ ႏွင့္ ထိေတြ႔ ေသာအခါ သဘာ၀ေၾကးနီးရိုင္းကို ျဖစ္ေပၚေစေၾကာင္း၊ ေရကန္ႀကီး အနီး တ၀ိုက္ ရွိ ေက်ာက္မ်ားသည္ သဲေက်ာက္ ဆန္ေၾကာင္း၊ ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားရွိ ေက်ာက္ မ်က္ႏွာ ေပၚတြင္ အနီေရာင္ သံသတၱဳရိုင္း အလႊာပါး အုပ္ထားေၾကာင္း၊ ၄င္းတို႔ ေလထုႏွင့္ ထိေတြ႔ေသာအခါ ၀ါက်င့္ေသာအျဖဴေရာင္ ေပါင္ဒါမႈန္႔မ်ားအျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားေၾကာင္း၊ ေရကန္တြင္းရွိ အနည္ က် ခဲ့ေသာ ရႊံ႔မ်ား၊ ေရခန္းသြားေသာအခါ ရႊံ႔မ်က္ႏွာျပင္ ေပၚတြင္ အ၀ါေရာင္ေၾကး ကပ္လ်က္ က်န္ခဲ့ ေၾကာင္း၊ ေက်ာက္ႀကိဳ ေက်ာက္ၾကား အေခါင္းေပါက္မ်ား တြင္လည္း ကန္႔ဓာတ္ပါ၀င္မႈကို အထင္ အရွား ျမင္ေတြ႔ရေၾကာင္းကိုလည္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။

                    ကပၸတိန္ေကာက္စ္သည္ ေရကန္တြင္းရွိ ေရကိုပါ စမ္းသပ္စစ္ေဆးပါသည္။ ၄င္း၏ စစ္ေဆးေတြ႔ရွိခ်က္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေကာက္စ္က ဤေရတြင္ သံသတၳဳသည္ ဆာလျဖဴရစ္ အက္ဆစ္ ႏွင့္ ဓာတ္ျပဳ၍ သံသတၳဳဆား ေပ်ာ္၀င္ေနေသာ ေရျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ မဂၢနီဆီယမ္ေအာက္ဆိုဒ္ အနည္းငယ္ႏွင့္ ပိုတက္ဆီယမ္ ကလိုရိုဒ္ ဓာတ္ဆားမ်ားပါ ေပ်ာ္၀င္ေနေၾကာင္း၊ သတၱဳမ်ား ေပ်ာ္၀င္ ေသာေရ (Mineral Water)ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။

                   ေသြးေဆး ကန္ မွေရသည္ ေဆးဖက္၀င္ေၾကာင္း ကပၸတိန္ေကာက္စ္၏ ေတြ႔ရွိခ်က္ကို ျမန္မာအေထာက္အထားမ်ားကလည္း ေထာက္ခံထားသည္။ ယင္းအေထာက္အထားမွာ ၁၈၁၁- ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၅-ရက္ေန႔စြဲျဖင့္ ထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ ပဒံုမင္း၏ အမိန္႔ေတာ္တြင္ ရန္ကုန္ျမိဳ႔ ေသြး ေဆး ကန္က ေရ-လံုးေရ ၁၀ကို ဟံသာ၀တီ ျမိဳ႔၀န္က ေရႊဖ၀ါးေတာ္ေအာက္ေကာင္းမွန္ေအာင္ ေဆာင္ယူဆက္သလာေစ-ဟူ၍ ပါရွိသည္။

                  အမိန္႔ေတာ္အရ ေသြးေဆးကန္သည္ ပဒံုမင္းလက္ထက္ကပင္ ရွိေနျပီျဖစ္ေၾကာင္း ေဆးဖက္ ၀င္သည့္ ေသြးေဆးကန္မွေရကို ပဒံုမင္းက အမရပူရ ေနျပည္ေတာ္သို႔ ေပးပို႔ရန္ အမိန္႔ ထုတ္ျပန္ေၾကာင္း သိရွိရ ပါသည္။ ေသြးေဆးကန္မွေရသည္ မည္သည့္ေရာဂါတို႔ကို ေပ်ာ္ကင္း ေၾကာင္း အေထာက္အထားမေတြ႔ရ။ ေဆးဖက္၀င္သည္ဟု မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႔ရသည္။ အားေဆး၊ ေရာဂါေပ်ာက္ေဆး စသည္ မွတ္တမ္းမ်ားကို မေတြ႔ရ။အခ်ို႔က ဤေသြးေဆးကန္သည္ ရန္သူမ်ားႏွင့္ တိုက္ခိုက္ရာတြင္ ေအာင္ပြဲရျပီး လက္ႏွင့္ဓား၊ လွံမ်ားတြင္ ေသြးမ်ား လိမ္းက်ံေန သျဖင့္ ၄င္းေသြးမ်ားကို ေဆးေၾကာေသာ ကန္ ျဖစ္၍ ေသြးေဆးကန္ဟု ေခၚၾကသည္။ 

                 ဤကန္သည္ ေသြးေဆးရန္ ခ်က္ခ်င္းတူးေဖာ္ျခင္း ဟုတ္-မဟုတ္ႏွင့္ မည္သူက တူးေဖာ္ ခဲ့သည္ကိုလည္း မွတ္တမ္းမ်ားမေတြ႔ရပါ။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ ေခတ္ျပိဳင္အေထာက္အထား သမိုင္း မွတ္တမ္းမ်ားအရ ေသြးေဆးကန္တည္ရွိခဲ့သည့္ သက္တမ္းႏွင့္ ေဆးဖက္၀င္သည့္ ထူးျခားမႈကို ေလ့လာ၍ တင္ျပလိုက္ ပါသည္။

ကိုးကား

ဦးျမင့္ေစာ (သမိုင္းပါေမာကၡ၊ ပုသိမ္တကၠသိုလ္)၊( မဂၤလာေမာင္မယ္ ၂၀၁၀-ျပည့္ ဧျပီလ)

 ၿမန္မာ႔ ၀ီကီ လြတ္လပ္စြယ္စံုက်မ္း မွ ၿပန္လည္ ေဖာ္ၿပ ေပးပါသည္။

ေရာခ႔္ကာ